SYMBOLE ROŚLINNE RELIGII STAROŻYTNYCH I RELIGII WSCHODU

Życie ludzi w starożytnej Grecji przesiąknięte było kultem bogów. Prawie każdemu z bogów poświęcona była jakaś roślina, którą sadzono wokół świątyń wznoszonych na ich cześć. Drzewa bardzo stare lub szczególnie piękne stawały się często powszechną świętością, jak słynny dąb w Dodonie, który był siedzibą i wizerunkiem samego Zeusa. Podobnej czci doznawały pnie drzew i kloce z grubsza ciosane. Na wyspie Ikaros nieobrobiony pień drzewa nosił imię Artemidy. Mogiły bohaterów otaczano gajem oliwnym lub cyprysowym i pod surowymi karami nie wolno było w nim ułamać nawet gałązki. Chłop grecki przechodząc koło kamienia na rozstajnej drodze, padał na kolana i polewał głaz oliwą.

Ikebana – stara sztuka układania kwiatów również wiąże się z wierzeniami. Ułożenie kwiatów jest ściśle skodyfikowane i symbolizuje 3 płaszczyzny: niebiańską, ziemską i ludzką. Wszechświat wg Germanów podzielony był na trzy poziomy. Przez wszystkie te poziomy przenikało Kosmiczne Drzewo, Słowian był nim jesion, u Słowian - dąb.

            Cis w starożytnej Grecji był uważany za drzewo śmierci, robiono z niego wieńce nagrobne a u Słowian igliwiem posypywano podłogę izby, w której spoczywał zmarły czekający na pochówek.

            Cyprys u starożytnych Rzymian był symbolem żałoby i śmierci, gdyż po ścięciu nigdy nie odrastał. Jego gałązek używano przy pogrzebach, sadzono go też przed drzwiami, gdy któryś z domowników umarł. W Chinach nasiona cyprysu łączono z zasadą jang – ich spożycie dawało długowieczność.

            Dąb czczony w starożytnej Grecji. Jako drzewo święte poświęcone było Zeusowi i Apollinowi. Dodona – najdawniejsze siedlisko wyroczni greckiej, pyszniła się całym gajem świętych dębów pełniących rolę wróżbitów. Z szumu ich liści kapłani odczytywali wyroki boskie. U Germanów dęby poświęcano Donarowi – bogu burz i grzmotów. Dęby czciły też ludy bałto-słowiańskie i celtyckie.

             W mitach greckich jesion posłużył Zeusowi do stworzenia ludzi o sercach twardych jak kamień, miłujących wojny. U Słowian jesion służył jako drzewo kultowe: sen pod nim był bezpieczny, bo omijały go węże, a drzewo przeznaczone na trumny pozwalało duchowi uzyskać spokój.

            Sosna była u różnych ludów drzewem świętym. Szczególną czcią otaczano
ją w Chinach, Japonii, Grecji, Rzymie.

            W mitologii greckiej topola jest często wymieniana i poświęcona Hadesowi – bogowi krainy zmarłych. Ponieważ w owych czasach ludzie przekonani byli, że topola rośnie w krainie zmarłych, często sadzono ją na cmentarzach i przy pomnikach.

            Wawrzyn – symbol nieśmiertelności. Poświęcony Apollinowi, uchodził za symbol zwycięstwa i tryumfu. W starożytności dekorowano nim głowy zwycięzców, bohaterów, ale też z niego wykonywano wieńce nagrobne.

            W starożytnej Grecji jodła poświęcona była Artemidzie i Dionizosowi. Starożytni Rzymianie, którzy przejęli od Greków bogów, wierzenia i praktyki magiczne, otrzymali też ugruntowany kult jodły. Wróżyli więc z szumu jodeł i z cieni na ich pniach. Sen pod jodłą uznawali za objawienie woli bogów.

            Oliwka - w Grecji poświęcona Atenie uchodziła za symbol duchowych sił i poznania. Ponieważ dostarczała oliwy do lamp oliwnych przez to pozostawała w związku ze światłem. Symbolizowała oczyszczenie dzięki czyszczącej mocy oleju a płodność i siły życia, gdyż należy do drzew długowiecznych.

            Figowiec indyjski zwany też „drzewem Bo”. Wg legendy pod nim Gautama doznał oświecenia i został Buddą. Pielgrzymki do dziś odwiedzają potomka tego świętego dla buddystów drzewa we wsi na południe od miasta Goja.

            W dawnych wiekach uważano mirt za roślinę bogów zwłaszcza bóstw płodności, miłości i śmierci. W Grecji byli to Afrodyta, Demeter, Apollo i Hades, w Rzymie – Wenus, w Asyrii i Babilonie Isztar. W przeciwieństwie do wawrzynu, który zdobił zwycięzcę po krwawej walce, wieniec mirtu był symbolem zwycięstwa uzyskanego bez rozlewu krwi.

            Kwiat wiśni w religiach Japonii oznacza czystość, piękno, szczęście, niesiony przez wiatr jest symbolem idealnej śmierci.

            Granat jako owoc o wielu nasionach jest symbolem płodności, przez co
w Grecji poświęcony był Demeter, Herze i Afrodycie.

Bukszpan – w starożytności poświęcony Hadesowi i Kybele; jeszcze dzisiaj roślina zmarłych i zarazem symbol nieśmiertelności. Jako roślina skórzasta i twarda jest symbolem nieśmiertelności.

Akacja – ze względu na trwałe drewno uchodziła za symbol niezmienności.
U wolnomularzy jest symbolem czystości, nieśmiertelności i wtajemniczenia.

Róża symbolizowała niezniszczalność, cnotę, tajemnicę; była atrybutem Afrodyty. Czerwona była symbolem miłości i czci dla zmarłych. W starożytnym Rzymie urządzano święto róż a jednym z ważniejszych elementów obchodów tego święta było przystrajanie grobów wieńcami z róż.

U mahometan róża - szczególnie biała jest symbolem wiary w Allacha. Jak głosi legenda Mahomet przez całe swe życie żył skromnie w ubogich warunkach w małej glinianej chatce” której na pewno nie otaczały róże. Ale ludowa fantazja mistyków islamskich każe wierzyć, że właśnie na posłaniu z płatków róż został on przeniesiony
w cudowny sposób z Mekki do Jerozolimy, skąd wzniósł się do siódmego nieba”. Obecnie wokół słynnego meczetu al-Aksa na pamiątkę proroka i chwałę Allacha rosną róże, ale wyłącznie o białych kwiatach, symbolizując krople potu wylane przez Mahometa zmęczonego podróżą do Jerozolimy. W różnych kulturach dla uczczenia szczególnych gości wysypywano ścieżki powitalne płatkami z róż – nie jest to natomiast możliwe u wyznawców Allacha, gdyż róża jest dla nich duchowym symbolem: żaden mahometanin nie zostawi płatka róży na ziemi; podniesie go i złoży w spokojnym miejscu. W tym pochyleniu się wyznawców Allacha nad płatkiem róży jest obraz pokory i szacunku dla wiary. Zasady islamu nie pozwalają na używanie w sztuce postaci, obrazów; można używać wzory geometryczne i abstrakcyjne. Jedynym wyjątkiem jest rozeta różana. Jej piękno towarzyszy wspaniałościom meczetów, pałaców i całej kulturze islamu. Warto nadmienić, że róża czerpie swój „pogrzebowy” rodowód już od tzw. przedklasycznej starożytności. Składanie umarłemu w darze róży zostało zapoczątkowane prawdopodobnie przez Rzymian, którzy zastąpili krwawe ofiary składane za zmarłych tym mniej barbarzyńskim zwyczajem. W pałacu w Knossos, mieście uważanym dziś za wielką nekropolię starożytnych Kreteńczyków, pomieszczenie królowej ozdobione jest fryzami z róż. Kaplice pogrzebowe kościołów gotyckich często posiadają motywy róży na sklepieniach. Także miejsca gdzie chowano zmarłych od średniowiecza coraz częściej nazywano ogrodami różanymi.

Lotos występuje jako popularny motyw dekoracyjny w sztuce egipskiej, charakterystyczny jest dla kolumn zwanych lotosowymi. Był on atrybutem różnych bóstw, wykorzystywano go w  rytuałach pogrzebowych i ofiarnych. Był też używany w malarstwie ściennym i na papirusach, znany w sztuce Indii w głowicach i bazach kolumn oraz podstawach tronu Buddy i Brahmy. W buddyzmie i hinduizmie pąk lotosu pływający na prawodach uchodził za symbol całości wszystkich jeszcze nierozwiniętych możliwości przed stworzeniem świata; otwarty kwiat lotosu jest symbolem stworzenia. Żaden inny kwiat nie jest też tak często przywoływany, gdyż w codziennej modlitwie ok. 600 milionów wyznawców buddyzmu powtarza: „ o skarbie w kwiecie lotosu”, mając na myśli Buddę. Dużego znaczenia nabiera fakt, że korzenie lotosu tkwią głęboko w mule, z którego wyrasta najczystszy w religii Wschodu kwiat – symbol wszechświata, świętości, wieczności, nirwany, doskonałości, ciągłego odradzania się i kobiecego piękna. Kwiaty różowe wyrażają ciągłe dążenie do doskonałości a białe – wyzwolenie się z pragnień ziemskich. W Egipcie oznaczał stworzenie świata i poświęcony był Ozyrysowi i Izydzie. Wg islamu lotos rośnie w siódmym niebie po prawicy Boga.

Jemioła przez celtyckich druidów uważana za dar nieba. W pierwszy dzień nowego roku kapłan ścinał ją złotym sierpem i niósł w uroczystym pochodzie. W nordyckich krajach powstał zwyczaj zawieszania jemioły u sufitu na Boże Narodzenie, aby odpędzała od domu uroki i demony. W starożytnej Grecji gałązką jemioły posługiwała się Prozerpina do otwierania bram Hadesu.

Lilia od starożytności ma duże znaczenie w symbolice i ceremoniałach religijnych różnych narodów. U Rzymian była symbolem nadziei; Grecy poświęcili ją Herze, Afrodycie, Artemidzie, a Zeus zasiadał na tronie ozdobionym białymi liliami.

W dobie romantycznej wierzono, że bluszcz symbolizuje życie, które nie przemija, był znakiem nieśmiertelności, zmartwychwstania, wierności, przyjaźni oraz przywiązania. Roślinę tę przypisywano starożytnym bogom: w Egipcie – Ozyrysowi, w Grecji – Dionizosowi, Apollinowi, Atenie; w Rzymie Saturnowi. Druidzi stawiali ołtarze pod drzewami obrośniętymi bluszczem i wieńczyli swe głowy tą właśnie rośliną. W Grecji dawano go oblubieńcowi w czasie wesela. Z racji potrzeby opierania się na czymś, bluszcz niejednokrotnie był też kobiecym symbolem.

Bambus – kolanka, poszczególne odcinki i strzelistość bambusa symbolizują
w buddyzmie drogę i pojedyncze stopnie rozwoju duchowego.

Bób – pokryte czarnymi plamami kwiaty uchodziły za symbol śmierci, jego nasiona zaś łączono z płodnością (embriony). Ofiary z bobu składano też przy pracy w polu i przy żniwach; podczas wesel i pogrzebów.

Chryzantema w Chinach i Japonii symbol szczęścia i długiego życia.

Fiołek - u Greków był atrybutem Ateny. W starożytnej Grecji fiołki były kwiatami obrzędowymi przy ceremoniach pogrzebowych.

 Grzyb w starożytnych Chinach był symbolem długiego życia. W okolicach Afryki i Syberii interpretowano go jako symbol duszy ludzkiej.

Narcyz – w Grecji symbolicznie łączono go ze snem i sadzono na grobach na znak pokrewieństwa śmierci i snu. U Arabów ze względu na jego prostą łodygę jest porównywany do człowieka prawego, działającego zgodnie z przykazaniami Boga.

Pszenica - w starożytnej Grecji kłos jako owoc macierzyńskiego łona ziemi symbolizowała owoc ludzkiego ciała, była symbolem Demeter. W Egipcie rosnąca pszenica oznaczała zmartwychwstającego Ozyrysa.

Rozmaryn znany był już w starożytnym Egipcie i znajdowany przy mumiach. Używano go też do wykonywania wieńców. W średniowieczu nabrał znaczenia obrzędowego, uważano go za symbol miłości, wierności i śmierci. W niektórych krajach germańskich noszono jego gałązki podczas pogrzebów.

             Werbena lekarska - w Egipcie zwano ją „łzami Izydy” i spalano podczas obrzędów świątecznych ku czci tej bogini. Wiązkę werbeny składano zawsze na ołtarzu Jowisza.

Losy człowieka silnie zrosły się z drzewem i to nie tylko w użyciu drewna na zaspokojenie potrzeb bytowych, ale w jego stosunku do tradycji i historii. Stąd od dawna uznawane są walory zarówno pomnika przyrody, jak i zabytkowej drewnianej architektury poczynając od chałupy z czerwonej sosny, przez dwór, aż po modrzewiowy kościółek wśród starych, pięknych lip.