HISTORIA SZTUKI OGRODOWEJ - STAROŻYTNOŚĆ

Krajobrazy charakterystyczne dla poszczególnych epok historycznych związane są ze zmianami
o charakterze kulturowym np. style w architekturze budowlanej, w sposobie planowania miast i wsi, sposobie planowania założeń ogrodowych czy wierzeniach i panującej modzie.

Wraz z przejściem człowieka z wędrownego na osiadły tryb życia,  rozpoczęło się tworzenie pierwszych osad, zagród. Związane to było z jednoczesną uprawą roślin stanowiących wyżywienie. Ludzie pierwotni zjawiska przyrody, pory roku tłumaczyli sobie działaniami bóstw zamieszkujących różne wytwory przyrody i rośliny. Stąd też potężne drzewa, skały, dzikie silne zwierzęta były uosobieniem bogów i podlegały ochronie i czci.

Ogrody starożytnego Egiptu

Okres starożytnego państwa egipskiego datuje się od XXIX wieku p.n.e. do VII wieku n. e. Tego jak wyglądały ówczesne ogrody można się dowiedzieć jedynie z malowideł pozostawionych na ścianach grobowców, gdyż żaden z ogrodów nie dotrwał do czasów dzisiejszych.  Egipcjanie jednak nie stosowali zasad perspektywy więc konieczna jest tu pewna znajomość i umiejętność odczytywania takich obrazów. Egipt jest krajem o klimacie pustynnym, gorącym. Swoje istnienie zawdzięcza tylko Nilowi, stąd zwany jest również „darem Nilu”. Wąski pas pól uprawnych mógł powstać tylko tam, gdzie rzeka przyniosła żyzny muł. To właśnie ona regulowała tryb życia mieszkańców. Egipcjanie opracowali perfekcyjne systemy nawadniania, które pozwalały dostarczać wodę na tereny położone powyżej rzeki. Używali do tego kanałów, grobli, śluz, studni, tam. Dzięki temu można było sprowadzić drzewa, które nie miały szans na zaaklimatyzowanie się w terenach bezpośrednio przylegających do rzeki, z powodu regularnych jej wylewów. Podstawowymi funkcjami jakie miały spełniać drzewa były: owoce, drewno i cień.

Ogrody przydomowe - w centrum ogrodu znajduje się zawsze kanał lub basen. Staw był najczęściej prostokątny lub w kształcie litery T. Był nie tylko elementem ozdobnym, ale służył również do hodowli ryb, ochłody, czy obrzędów kultowych. Na obrzeżu stawu była rabata kwiatowa. Całość otaczał szereg drzew. Układ ogrodu był geometryczny, regularny, otoczony murem, tworząc całkowicie odrębną przestrzeń. Do wnętrza ogrodu i rezydencji prowadził ozdobny portyk w murze
i dziedziniec wejściowy.

 Ogrody przygrobowcowe - decydujące znaczenie dla Egipcjan miało życie pozagrobowe. Życie doczesne było krótkim epizodem, poprzedzającym życie wieczne. Na ścianach malowano drzewa, kwiaty, kanały z ptactwem i roślinami wodnymi, aby dusza mogła cieszyć się tymi widokami. Ponadto w pobliżu grobowca budowano małe ogrody, z palmami i sykomorami, aby zmarły mógł przechadzać się w ich cieniu.

Rośliny - Pierwszym drzewem jakie pojawiło się w malowidłach naściennych i utworach literackich była sykomora. W Egipcie była uważana za drzewo święte. Inne gatunki drzew pojawiające się
w egipskich ogrodach to drzewo figowe, dwa gatunki palm i akacja. Zaraz po drzewach, winorośl stanowiła postawę roślinności egipskich ogrodów. W grobowcu w Beni-Hassan odnaleziono malowidła ukazujące kwadratowe kwatery, w których uprawiano rośliny  m.in. ogórek, tymianek, szałwię i miętę.

Najważniejszym kwiatem wręcz symbolem Nilu był lotos. Kolejną „obowiązkową” rośliną każdego ogrodu był papirus. Obie rośliny stały się symbolami kwiatów w ogóle, podobnie jak sykomora drzew. Inne rośliny występujące na malowidłach to: anemon, mak, oset, trzcina, laur, mirt, tatarak, jaśmin a także chryzantemy i kukurydza.

Ogrody starożytnej Mezopotamii

Okres najlepszego rozkwitu państwa przypada na te same lata co Egiptu. Głównymi  zajęciami ludności były uprawa roli, hodowla bydła, rybołówstwo, handel i rzemiosło. Na bardzo wysokim  stopniu rozwoju  stały Powstawały konstrukcje o zaawansowanej technice inżynieryjnej jak tamy, urządzenia nawadniające, wznoszono przestronne pałace i świątynie otoczone murami obronnymi. Najsłynniejsze założenie to  wiszące ogrody Semiramidy – okrzyknięte jednym z cudów starożytnego świata. Ogrody te składały się z około 100 tarasów, uformowanych na 7 poziomach. Fundamenty składały się z 12 wąskich komór. Budowla była z kamieni ciosowych, a stropy komór zrobione były z palonych cegieł tak masywnych, że z pewnością utrzymywały duże ciężary. Mury i filary miały do 7 m grubości. Każda terasa wnosiła się 5m nad poprzednią i pokryta była kamiennymi kantówkami. Na kantówkach znajdowała się warstwa smoły ziemnej zmieszanej z sitowiem, na którym leżała warstwa palonych cegieł. Spojenia między cegłami były wypełnione gipsem. To wszystko ochraniała przed wilgocią warstwa ołowiu. Na ołowiu była 3-metrowa warstwa ziemi, na której rosły rośliny. Do nawadniania roślin używano wody z rzeki Eufrat, którą dostarczano na poszczególne poziomy za pomocą sieci  wodociągowych. Całość budowli osiągnęła wysokość 22  metrów, szerokość I tarasu 60 m, szerokość II tarasu 30 – 40 m. Zewnętrzne krawędzie tarasów porośnięte były pnączami, które wiły się ku niższym tarasom, tworząc zieloną, stromą górę z drzewami, żywopłotami, krzewami i kwiatami. Wyglądało to jakby unosiły się w powietrzu.

Rajskie ogrody Persji

Powstanie państwa Perskiego datuje się na VI wiek p.n.e. Architektura i sztuka wykazuje powiązania z kulturą asyryjską i egipską. Ogrody zakładano głównie  przy rezydencjach możnowładców. Były to rozległe kompleksy złożone z pomieszczeń mieszkalnych, dużych sal audiencyjnych i rozległych tarasów, na które prowadziły monumentalne schody. Otoczenie pałaców wzbogacały ogrody zwane rajskimi. Ogród był regularny, podzielony na 4 kwatery poprzez osie kompozycyjne, krzyżujące się pod kątem prostym. Miejsce przecięcia osi podkreślano pawilonem ogrodowym, basenem lub fontanną.  Podstawą istnienia ogrodu, jak i samego życia, było źródło wody. Baseny i kanały wyłożone były kolorową  mozaiką . Bogactwa ogrodu dopełniała roślinność. Szczególnie ceniono gatunki o pięknych pachnących kwiatach. Sadzono więc róże, piwonie, granaty, cytryny, pomarańcze, wiśnie, cyprysy, laury i mirty.

W tradycji perskiej i babilońskiej przeciętny człowiek rekompensował ten brak posiadaniem dywanu
z bogatymi motywami ogrodowymi - przysłowiowy "perski dywan"

Ogrody starożytnej Grecji

Plan miasta oparty był na układzie regularnym. Przeważnie był to prostokąt poprzecinany prostopadłymi ulicami. Centrum stanowił prostokątny rynek będący najważniejszym miejscem spotkań publicznych w mieście. Całe miasto otoczone było murem i było jakby małym państwem.
W Grecji  pojawiły się też pierwsze zadrzewienia  uliczne. Ogród stanowił integralną część  miasta
}i architektury budynku. Był geometryczny  o prostej  kompozycji, otoczony z wszystkich stron zabudową. Ogrody posiadały prócz winorośli i drzew oliwnych, rośliny użytkowe zielne i kwiaty.

Ogrody publiczne – były dostępne dla szerokiej rzeszy społeczeństwa. Gimnasion składał się
z  palestry czyli pałacu  z  portykiem oraz gimnazjonu właściwego czyli  ogrodu z boiskiem 
i basenami. Boiska i place otaczane były rzędami bądź alejami drzew, ozdabiano je również statuami zwycięzców. Rosły tam róże, platany,  oliwki, cedry, dęby, wiązy, topole, grusze, jabłonie,  figi, len, szafran, mięta, irysy, lilie, tulipany. Święte gaje – służyły praktykom religijnym. Centrum zajmowała świątynia otoczona kolumnami, zazwyczaj usytuowana na wzgórzu. i obsadzona drzewami. Do rozwoju upraw kwiatowych przyczynił się kult Adonisa, przeniesiony zapewne z Persji. W jego świąteczne dni, kobiety siały nasiona kwiatów lub traw do glinianych mis wypełnionych ziemią, którymi później ozdabiały wyobrażenia ulubieńca Afrodyty. Szybko rosnące rośliny dawały bujną zieleń, potem równie szybko więdły, obrazując wczesną śmierć pięknego młodzieńca. W domach ustawiano ogródki Adonisa, mające symbolizować przemijającą miłość.

Ogrody przy domach prywatnych - Możliwości rozwoju ogrodów przydomowych zależała ściśle od formy domu. Był on zamknięty od ulicy ślepą ścianą z drzwiami wejściowymi i miał niewielki dziedziniec prostokątny w środku, dookoła którego były usytuowane różne pomieszczenia mieszkalne. Największe z nich, stanowiące reprezentacyjną część domu, osłaniał od strony dziedzińca portyk kolumnowy, który później w dalszym  rozwoju domu mieszkalnego przekształcił się w perystyl. Dziedziniec taki  zwano atrium   Przyozdabiano je roślinami  uprawianymi w donicach  Perystyl  to przestrzeń ogrodowa, dziedziniec lub plac otoczony dokoła   portykiem   kolumnowym.   Większość dziedzińców wewnętrznych domów greckich miała posadzkę kamienną, w domach zamożniejszych ozdabiały je rzeźby i rośliny doniczkowe. Czasem w większych i bogatszych domach dziedzińce zapełniały rośliny ozdobne i ogródki kwiatowe.

Ogrody  starożytnego Rzymu

Zabudowa miast jak w Grecji. Pokoju i bezpieczeństwa strzegło wojsko rozmieszczone wzdłuż linii granicznej. Dzięki temu dobrze rozwinięte były drogi i system zarządzania państwem. Wodę do miasta  dostarczano akweduktami. Nowością były też łaźnie publiczne zwane termami. Obok  założeń  pałacowych  i przy domach  prywatnych budowano wielomieszkaniowe bloki  dla biedoty miejskiej.

Ogrody przy domach prywatnych - Dom  na bazie prostokąta oparty był na jednej osi-    kompozycyjnej. W ogrodzie ustawiano rzeźby, fontanny. W bogatych domach był jeszcze jeden  perystyl  ze znacznie większym ogrodem z siecią kanałów wodnych w których hodowano ryby, stawiano małe świątynie czy posągi bogów. Najczęściej sadzono jodły, buki, dęby, platany (ulubione drzewo), sosny, cyprysy, laury, mirty, bukszpan, oleandry, róże, hiacynty, lilie, narcyzy, paprocie, bluszcze, barwinek, chryzantema, figi, wiśnie, grusze, jabłonie i oliwki. Bardzo popularne były strzyżone rośliny. Bardzo popularne były strzyżone rośliny.

Ogrody publiczne – służyły wychowaniu młodzieży, wypoczynkowi i czynnej rekreacji. Nawiązywały do greckich gimnazjonów, sytuowano je w pobliżu term. Znajdowały się tam zaciszne zakątki zwane eksederami służące wypoczynkowi.